สื่อการเรียนรู้...การเลือกสถานที่และขุดบ่อเลี้ยงปลา

สื่อการเรียนรู้...เอกสารการประมง ในโครงการศูนย์เรียนรู้การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตสินค้าเกษตร

จัดทำโดย กลุ่มโครงการและกิจกรรมพิเศษ กองโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริและกิจกรรมพิเศษ กรมประมง
  
    ตอน การเลือกสถานที่และขุดบ่อเลี้ยงปลา โดยมีเนื้อหาประกอบด้วย
    1. การเลือกสถานที่

    สภาพพื้นที่และทำเลที่ตั้ง

• เป็นที่ราบ ทุ่งนา มีลำคลองชลประทานอยู่ใกล้เคียง
• พื้นที่อยู่ใกล้แหล่งน้ำ และไม่มีปัญหาเรื่องน้ำท่วม
• พื้นที่อยู่ในเขตเกษตรน้ำฝน โดยปกติเนื้อที่แหล่งรับน้ำฝน 5-10 ไร่ จะรับน้ำได้เพียงพอ สำหรับบ่อปลาขนาด 1 ไร่ ซึ่งจะมีน้ำเลี้ยงปลาในช่วงฤดูฝนประมาณ 4-6 เดือน
• ด้านสิ่งแวดล้อมอื่นๆ
       * หลีกเลี่ยงแหล่งที่จะทำให้เกิดภาวะน้ำเสีย
       * การคมนาคมสะดวกต่อการขนส่ง
       * มีระบบสาธารณูปโภค เช่น ไฟฟ้าในการเพาะฟัก อนุบาลลูกปลาหรือเลี้ยงปลา
       * สามารถจัดหาแหล่งอาหารปลาได้ง่ายและราคาถูก

        ลักษณะคุณภาพดิน : ควรเป็นดินเหนียว ดินเหนียวปนทราย น้ำไม่ซึมหรือรั่ว ทดสอบโดยน้ำดินมาผสมกับน้ำพอหมาดๆ แล้วบีบหากดินจับกันเป็นก้อนแน่นแสดงว่าเก็บน้ำได้ดี

    น้ำและแหล่งน้ำที่เหมาะสมในการเลี้ยงสัตว์น้ำ คุณสมบัติของน้ำที่เหมาะสมต่อการเลี้ยงปลา
    #อุณหภูมิของน้ำ  #ความโปร่งใส #ปริมาณออกซิเจนที่ละลายในน้ำ #ความเป็นกรดเป็นด่าง (พีเอช)

    2. ประเภทการเลี้ยงสัตว์น้ำ 

    (การเลี้ยงปลาในบ่อดิน, : บ่อเลี้ยงปลาควรเป็นบ่อดินขนาด 200 ตารางเมตร คือ 3 ไร่ ความลึกของน้ำ 1.0-1.5 เมตร ความสูงของคันบ่อแล้วแต่ความจำเป็นที่จะใช้ในการป้องกันน้ำท่วม ปกติคันบ่อจะสูง 1.50-2.0 เมตร ความกว้างของสันคันบ่อไม่ควรน้อยกว่า 1 เมตร ความลาดเอียงเป็น 1:1 สำหรับดินเหนียว ถ้าเป็นดินเหนียวปนทรายหรือดินร่วนควรเพิ่มความลาดเอียงเป็น 1:2 หรือ 1:3 #สำหรับก้นบ่อ ควรขุดให้มีลาดเทจากทางน้ำเข้าไปทางระบายน้ำออกและมีบ่อรวมปลาขนาดเล็ก บริเวณทางน้ำออกไว้ด้วย เพื่อความสะดวกในการจับปลาขาย #การเลี้ยงปลาในบ่อดิน สามารถเลี้ยงได้ทั้งปลากินพืชและปลากินเนื้อขึ้นอยู่กับความต้องการของผู้เลี้ยง 

    การเลี้ยงปลาในนาข้าว, :  ควรเลือกพื้นที่นาที่อยู่ในเขตชลประทาน หรือนาที่อยู่ใกล้แหล่งน้ำ ทำการดัดแปลงโดยยกคันดินให้สูงและกว้างเพื่อป้องกันน้ำท่วม นาข้าวควรมีเนื้อที่ไม่ต่ำกว่า 2 ไร่ จึงให้ผลตอบแทนคุ้มค่า ควรเก็บกักน้ำในคู่ให้มีระดับสูง 30-50 เซนติเมตร ตลอดฤดูกาลทำนา ขุดคูภายในอย่างน้อย 1 ด้าน ทางด้านที่ลาดต่ำ โดยมีขนาดกว้าง 1.50 เมตร ลึก 75 เซนติเมตร ขอบของคูอยู่ห่างจากคันนา 50 เซนติเมตร เพื่อป้องกันดินพังทลาย พื้นที่คูไม่เกิน 10% ของพื้นที่ทั้งหมดที่ใช้เลี้ยงปลา และทำบ่อรวมปลาเชื่อมกับคูเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าพื้นที่ 10-20 ตารางเมตร ลึกประมาณ 1 เมตร #พันธุ์ปลาที่เหมาะสมในการเลี้ยงในนาข้าว ได้แก่ ปลาตะเพียนขาว ปลานิล ปลานวลจันทร์เทศ และปลาซ่ง

    การเลี้ยงปลาในกระชัง, : ถ้าเป็นแม่น้ำต้องเลือกบริเวณที่กระแสน้ำไม่แรง และในช่วงฤดูฝนน้ำไม่ขุ่นมากจนเป็นอันตรายต่อปลา ถ้าเลี้ยงในหนองบึงหรืออ่างเก็บน้ำควรเลือกบริเวณที่มีน้ำลึกประมาณ 3-5 เมตร โดยก้นของกระชังต้องอยู่สูงกว่าพื้นท้องน้ำไม่น้อยกว่า 1 เมตร มีที่บังคลื่นลมพอสมควร และในแหล่งน้ำควรมีอาหารธรรมชาติ เช่น แพลงก์ตอน ลูกกุ้ง ลูกปลา ซึ่งช่วยทำให้ปลาที่เลี้ยงเจริญเติบโตเร็วขึ้น #กระชังที่ใช้เลี้ยงมีรูปร่างหลายแบบที่สำคัญ คือ จะต้องมีช่องตาให้น้ำไหลถ่ายเทได้สะดวก #พันธุ์ปลาที่เหมาะสมเลี้ยงในกระชัง ต้องเป็นปลาที่สามารถฝึกให้กินอาหารได้รวดเร็วก่อนที่อาหารจะละลายหรือสูญหายไปในน้ำ เช่น ปลานิล ปลาสวาย ปลาไน ปลาตะเพียน ปลาน้ำกรอย เช่น ปลากะพงขาว ปลากะรัง เป็นต้น

    การเลี้ยงปลาในคอก : ลักษณะของคอกคล้ายกับกระชังที่มีก้น ซึ่งจะใช้วิธีฝังหรือยึดคร่าวล่างลงไปในดินสถานที่สร้างคอกควรเลือกบริเวณอ่างเก็บน้ำหรือหนองบึงที่เป็นอ่าวและมีระดับน้ำลึกประมาณ 1-3 เมตร มีระดับน้ำในรอบปีไม่แตกต่างกันมากนักขนาดของคอกควรมีขนาด 1-10 ไร่ ขึ้นไป การกั้นคอกหรือทำคอกอาจสร้างเป็นลักษณะกลม สี่เหลี่ยม หรือกึ่งวงกลม หรือกึ่งสี่เหลี่ยมก็ได้ และควรเป็นบริเวณที่มีการหมุนเวียนของน้ำดี เพราะเป็นตัวช่วยให้มีการหมุนเวียนของออกซิเจนในน้ำ ช่วยขจัดของเสียอันเกิดจากการขับถ่ายของปลา #ชนิดสัตว์น้ำที่ควรเลี้ยง ได้แก่ ปลาจีน (ปลาเฉา ลิ่น ซ่ง ไน) ปลาสวาย ปลานิล ปลายี่สก ปลาตะเพียนขาว กุ้งก้ามกราม การเลือกชนิดของสัตว์น้ำลงเลี้ยงในคอกอาจจะต้องมีการเปลี่ยนแปลงแก้ไขรูปแบบคอกให้เหมาะสมกับอุปนิสัยของสัตว์น้ำชนิดที่ต้องการเลี้ยง

    และการเลี้ยงปลาในร่องสวน : การทำสวนผลไม้หรือแปลงปลูกพืชผักต่างๆ ซึ่งต้องขุดดินไปถมให้สูงขึ้นเป็นคันแนวยาว เพื่อใช้ปลูกไม้ผลหรือพืชผักต่างๆ ทำให้เกิดคูหรือร่องขึ้น ร่องหรือคูที่มีขนาดกว้าง 2-3 เมตร ลึก 1 เมตร และมีความยาวติดต่อเชื่อมโยงกันสามารถใช้เลี้ยงปลากินพืชได้ โดยใช้เศษผักและของเหลือจากครัวเรือนเป็นอาหารปลา #สิ่งที่ต้องระมัดระวัง คือ การใช้ยาฆ่าแมลงป้องกันศัตรูพืชจะเป็นอันตรายต่อปลาที่เลี้ยง #พันธุ์ปลาที่เหมาะสมในการเลี้ยงในร่องสวน ได้แก่ ปลานิล ปลาตะเพียนขาว ปลานวลจันทร์เทศ ปลาช่ง ปลาแรด ปลาสลิด ปลาหมอตาล ฯลฯ