บทความ การพัฒนางานปรับปรุงพันธุ์ปลากะพงขาว

บทความ การพัฒนางานปรับปรุงพันธุ์ปลากะพงขาว 

เอกสารเผยแพร่  ข่าวประชาสัมพันธ์  หน่วยงาน  หน่วยงานส่วนภูมิภาค

 2023-03-29  861

การพัฒนางานปรับปรุงพันธุ์ปลากะพงขาว ภายใต้การดำเนินการของ

กองวิจัยและพัฒนาการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่ง  กรมประมง

ประวัติความเป็นมา

ปลากะพงขาว (Lates calcarifer) เป็นปลาทะเลที่สามารถเจริญเติบโตได้ทั้งในน้ำทะเล น้ำกร่อย และน้ำจืด  เป็นสัตว์น้ำที่สามารถเพาะพันธุ์ได้เป็นครั้งแรกในประเทศไทยเมื่อปี พ.ศ. 2512  ซึ่งหลังจากการประสบความสำเร็จในการเพาะขยายพันธุ์ปลากะพงขาวได้ทำให้มีการขยายการเพาะเลี้ยงปลากะพงขาวในประเทศไทยตั้งแต่นั้นเป็นต้นมาจนถึงปัจจุบัน  ส่งผลให้ปลากะพงขาวเป็นปลาทะเลที่มีการเพาะเลี้ยงมากที่สุด  โดยมีปริมาณมากกว่า 90 % ของปลาทะเลที่มีการเพาะเลี้ยงในประเทศไทย   ซึ่งถือได้ว่าปลากะพงขาวมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อภาคการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่งของประเทศไทย

เนื่องจากความสำคัญของปลากะพงขาวที่ต่อภาคการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่งของประเทศ  กรมประมง โดยกองวิจัยและพัฒนาการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่ง จึงได้ริเริ่มงานปรับปรุงพันธุ์ปลากะพงขาว โดยเป็นความคิดริเริ่มของผู้เชี่ยวชาญ ดร. วารินทร์ ธนาสมหวัง ซึ่งดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการกองวิจัยและพัฒนาการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่งในขณะนั้น เป็นผู้ริเริ่ม  และได้มอบหมายให้ศูนย์วิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีและนวัตกรรมสัตว์น้ำชายฝั่ง เป็นผู้รับดำเนินการ   โดยในระยะแรกเป็นการดำเนินงานที่เป็นส่วนหนื่งของโครงการ “Development of Aquaculture Technology for Food Security and Food Strategy in the Next Generation”  เริ่มต้นในปี พ.ศ. 2555 และ ระยะที่ 2 เริ่มดำเนินการปี พ.ศ. 2563 ผ่านโครงการ   “Utilization of Thailand Local Genetic Resources to Develop Novel Farmed Fish for Global Market” โดยกิจกรรมทั้ง 2 ระยะ เป็นการดำเนินกิจกรรม ภายใต้ความร่วมมือระหว่างกรมประมง กับ รัฐบาลญี่ปุ่น ผ่านองค์กรความร่วมมือระหว่างประเทศแห่งประเทศญี่ปุ่น (Japan International Cooperative Agency)  และมีผู้อำนวยกองวิจัยและพัฒนาการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่ง ท่านต่อๆ มา เป็นผู้อำนวยการโครงการฯ

วัตถุประสงค์ของการปรับปรุงพันธุ์ และวิธีการ 

การปรับปรุงพันธุ์ในระยะแรกมีวัตถุประสงค์ คือ  ต้องการพัฒนาปลากะพงขาวสำหรับลักษณะการเจริญเติบโตและพัฒนาปลากะพงขาวสำหรับลักษณะการทนทานต่อการลดลงของออกซิเจน   โดยใช้วิธีการคัดเลือกแบบหมู่ (mass selection) โดยการปรับปรุงพันธุ์ในระยะแรกนี้ ดำเนินการโดยคณะนักวิจัยของกรมประมง

สำหรับการดำเนินกิจกรรมในระยะที่ 2 ยังคงมีวัตถุประสงค์ เพื่อพัฒนาปลากะพงขาวที่มีลักษณะการเจริญเติบโตดี  ลักษณะทนทานต่อการลดลงของออกซิเจน และเพิ่มเติมต้องการพัฒนาปลากะพงขาวที่ต้านทานโรคอิริโดไวรัส  โดยใช้วิธีการคัดเลือกพันธุ์ (Selection) ด้วยการประมาณค่าศักยภาพทางพันธุกรรม (Estimate Breeding Value) ร่วมกับการใช้เครื่องหมายพันธุกรรมเพื่อช่วยในการคัดเลือกพันธุ์ (Marker assist selection) ซึ่งการใช้เครื่องหมายพันธุกรรมช่วยในการคัดเลือกพันธุ์นั้นจะดำเนินการโดยคณะนักวิจัยจากศูนย์พันธุวิศวกรรมแห่งชาติ และคณะนักวิจัยจากประเทศญี่ปุ่น ขณะที่การคัดเลือกพันธุ์ด้วยการประมาณค่าศักยภาพทางพันธุกรรมดำเนินการโดยคณะนักวิจัยของกรมประมง    โดยใช้ทรัพยากรปลากะพงขาวร่วมกัน   ซึ่งได้จากการผสมเทียม อนุบาลและเลี้ยงแยกเป็นครอบครัว ภายได้การดูแลโดยคณะนักวิจัยของกรมประมง  โดยทรัยพากรสัตว์น้ำทั้งหมดอยู่ภายใต้การดูแลของกรมประมง

ผลการดำเนินการ และการดำเนินงานในอนาคต

ผลการดำเนินการจากกิจกรรมในระยะแรก ปลากะพงขาวที่คัดเลือกโดยวิธีคัดเลือกแบบหมู่ (Mass selection) สำหรับลักษณะการเจริญเติบโต และลักษณะการทนทานต่อการลดลงของออกซิเจน พบว่าการคัดเลือกให้ผลการตอบสนองต่อการคัดเลือกเป็นไปตามที่ลักษณะการคัดเลือก  และได้ผลิตพ่อแม่ปลาในรุ่นถัด (F2 generation) สำหรับลักษณะความทนทานต่อการลดลงของออกซิเจนได้สำเร็จ และอยู่ระหว่างรอให้พ่อแม่พันธุ์รุ่นดังกล่าวมีความสมบูรณ์เพศ ก่อนที่จะเริ่มผลิตลูกพันธุ์เพื่อให้เกษตรกรได้ใช้ประโยชน์    ขณะปลาที่คัดเลือกสำหรับลักษณะการเจริญเติบโต ยังไม่สามารถผลิตรุ่นต่อไปได้ เนื่องจากมีข้อจำกัดในเรื่องจำนวนพ่อแม่พันธุ์ที่เหลืออยู่   

ผลการดำเนินการในระยะที่ 2  ขณะนี้ผลจากการทดสอบและเก็บข้อมูลในระดับครอบครัวทำให้ทราบว่าปลาบางครอบครัวมีลักษณะดีสำหรับลักษณะการเจริญเติบโต  บางครอบครัวมีลักษณะดีสำหรับการต้านทานโรคอิริโดไวรัส และบางครอบครัวมีลักษณะดีสำหรับความทนทานต่อการลดลงของออกซิเจน    โดยขณะนี้ในส่วนของการดำเนินงานระยะที่ 2 อยู่ระหว่างการเลี้ยงปลาที่ทราบข้อมูลระดับครอบครัว นำมาประเมินค่าอัตราพันธุกรรมสำหรับลักษณะการเจริญเติบโต  การต้านทานโรค และความทนทานต่อการลดลงของออกซิเจน   และอยู่ระหว่างการเลี้ยงปลาเพื่อพัฒนาให้เป็นพ่อแม่พันธุ์   เลี้ยงปลาให้มีความสมบูรณ์เพศ  พร้อมทั้งเก็บข้อมูลการแสดงลักษณะเพศ และ การเปลี่ยนแปลงเพศของปลากะพงขาว ในระดับครอบครัว  เพื่อเป็นข้อมูลประกอบการคัดเลือกพ่อแม่พันธุ์ในรุ่นถัดไป

การนำผลงานไปใช้ประโยชน์ เนื่องจากวงชีวิตของปลากะพงขาวที่จะสมบูรณ์เพศได้ต้องใช้เวลาในการเลี้ยงอย่างน้อย    4 ปี จึงจะสามารถผลิตปลาในรุ่นถัดไปได้  ดังนั้นขณะนี้คาดว่าจะสามารถใช้ประโยชน์จากปลากะพงขาวที่คัดเลือกสำหรับลักษณะความทนทานต่อการลดลงของออกซิเจนรุ่นที่ 2 ได้ในระยะเวลาอันใกล้  ก่อนที่ปลาที่ได้จากการดำเนินการในระยะที่ 2 มีความสมบูรณ์เพศ และเริ่มใช้ประโยชน์ได้ 

ข้อจำกัดและข้อกังวลในการดำเนินกิจกรรม 

แม้ว่างานปรับปรุงพันธุ์ปลากะพงขาว จะต้องการบ่อหรือสิ่งอำนวยความสะดวกอื่นๆ ในการเพาะเลี้ยงไม่ต่างจากการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำทั่วไปมากนัก แต่ในบางลักษณะจำเป็นต้องมีการปรับปรุงดัดแปลงพื้นที่ที่ใช้ดำเนินกิจกรรมบางส่วน ให้สามารถใช้งานได้อย่างเหมาะสมสำหรับงานปรับปรุงพันธุ์โดยเฉพาะ   แต่ข้อจำกัดของระเบียบราชการบางอย่างทำให้การปรับปรุงแก้ไขระบบการเลี้ยง  เพื่อแก้ไขหรือบรรเทาปัญหาให้ได้อย่างทันท่วงทีทำได้ได้อยาก และส่งผลต่อการเลี้ยงสัตว์น้ำให้มีชีวิตรอด  ซึ่งส่งผลต่อผลต่อการดำเนินโครงการในระยะยาว  

ข้อจำกัดในด้านบุคคลากร  การดำเนินกิจกรรมปรับปรุงพันธุ์ จำเป็นต้องมีบุคลากรที่มีความรู้ และมีความเอาใจใส่ในการดูแลสัตว์น้ำในกิจกรรมปรับปรุงพันธุ์อย่างเพียงพอ   ส่วนนี้น่าจะเป็นสิ่งศูนย์ฯ และ กองฯ จำเป็นต้องให้ความสนใจเป็นพิเศษ  เพื่อพัฒนาบุคลากร หรือจัดสรร ให้มีทรัพยากรบุคลลเพียงพอต่อการดำเนินกิจกรรมในระยะยาว

ข้อจำกัดในเรื่องงบประมาณ  สำหรับการดำเนินกิจกรรมปรับปรุงพันธุ์ปลากะพงขาว ที่มีวงชีวิตค่อนข้างยาว (มากกว่า 3 ปี) จึงจะเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ จึงจำเป็นต้องใช้งบประมาณในการเลี้ยงปลาจนกว่าจะเป็นพ่อแม่พันธุ์ค่อนข้างมาก   ประกอบกับงานปรับปรุงพันธุ์จำเป็นต้องใช้พ่อแม่พันธุ์ในปริมาณมากเพื่อให้แน่ใจได้ว่า จะมีจำนวนปลามากพอสำหรับการผสมเทียมเพื่อสร้างประชากรในรุ่นถัดไป  ทำให้จำเป็นต้องใช้งบประมาณสำหรับอาหาร และ พลังงานในปริมาณค่อนข้างสูง อาจทำให้การดำเนินโครงการระยะยาวติดขัดด้านงบประมาณ           

• ← เก่ากว่า
• ใหม่กว่า →